Tutmayan enflasyon hedefi: 2025’te asgari ücret ne olacak?

Türkiye’nin tutturulamayan yıl sonu enflasyon kestirimi tarihçesine bir yenisi daha eklendi. Yılın bitimine iki aydan az bir müddet kala Merkez Bankası, 2024 enflasyon iddiasını 6 puan yükseltti.

Bankanın açıkladığı yılın son enflasyon raporuna nazaran 2024 sonu için enflasyon varsayımı yüzde 38’den yüzde 44’e, 2025 varsayımı de yüzde 14’ten yüzde 21’e çıkarıldı.

Merkez Bankası Başkanı Fatih Karahan, 2024 yıl sonu besin enflasyonu varsayımını de yüzde 35,5’ten yüzde 41,8’e yükselttiklerini duyurdu.

Enflasyonun 2026’da ise yüzde 12’ye gerileyeceğini öngördüklerini belirten Fatih Karahan, enflasyonda kalıcı bir güzelleşme sağlanana kadar para siyasetinde sıkı duruşun süreceği iletisini yenilese de bu sıkı duruşun faiz indirimi yapmayacakları manasına gelmediğini söyledi.

Ne kadarlık bir gecikme var?

Karahan, “Üst bandı değerlendirirsek 42’ye yıl sonunda gelmeyi planlıyorduk en makus ihtimalle. Mevcut duruma baktığımızda buna ocak ayında varacağız. Bir aylık gecikme var. Fakat bizim amacımız tabi ki orta nokta. Orta nokta olarak 38’e de mart ayında ulaşacağımızı öngörüyoruz. Üç aylık bir gecikme kelam konusu. Çok önemli bir sapma olduğunu söylemek yanlışsız değil” dedi.

Ancak Orta Vadeli Plan’a nazaran değerlendirildiğinde 2024 için birinci enflasyon maksadı yüzde 33’tü. Merkez Bankası’nın yıl başındaki iddiası ise 36’ydı. Son varsayımlara nazaran 2025 Mart ayında dahi bu öngörülere ulaşılamayacağı görülüyor.

Merkez Bankası Başkanı Fatih KarahanFotoğraf: Emin Sansar/Anadolu/picture alliance

Mayıs ayında enflasyon varsayımını yüzde 36’dan 38’e çıkaran, Ağustos ayında ise yüzde 38’lik varsayımı koruyan Merkez Bankası idaresi, beklentilerdeki son değişikliğin ise dışsal faktörlerden kaynaklandığını savundu. Enflasyon beklentilerinin kestirimleri kadar düşmemesine de vurgu yapan idare, bu katılığın kamu harcamalarında sıkılaşma yapılmamasıyla bağlantısı olup olmadığına ise değinmedi.

Son revizeler, minimum fiyat artışının beklenen enflasyon üzerinden belirlenmesine dönük taleplerin dillendirildiği bir periyotta gerçekleştirildi.

Mesajı Cevdet Akçay verdi

Geçen haftalarda Washington’da yatırımcılara yaptığı sunumda taban fiyata yüzde 25 civarında artırımın 2025 yılı enflasyon ve büyüme maksatlarıyla uyumlu olacağı iletisiyle gündeme gelen Merkez Bankası Başkanı Karahan, asgari ücreti belirleyen bir heyet olduğunu ve bu masada yer almadıklarını vurgularken Lider Yardımcısı Cevdet Akçay’dan daha cesaretli bir çıkış geldi.

Akçay, “Bir noktada illa ki ileriye dönük endekslemeye geçmek zorundayız” kelamlarıyla minimum fiyata beklenen enflasyon üzerinden artış yapılması gerektiği bildirisini verdi. Taban fiyat artışının iktisadi faaliyetin zayıfladığı bir devirde yapılmasının enflasyona geçişkenliği azaltacağını belirten Akçay, “Böyle bir talihimiz var, bu yüzden bu devir değerli bir dönem” diye de ekledi.

Akçay, öbür ücretlilerin ise taban fiyat artışının altında artırımlarla karşılacağını belirterek fiyatları tabanda dengeleyecek bu durumun minimum ücretlinin lehine olduğunu savundu:

“Ücret dağılımına baktığınızda taban fiyatın, aslında düşük vasıflı çalışanların fiyatlarının dağılımda ziyan görmemesi için tekrar burada yapılacak artışın aslında bu türlü bir şey yaratmayacağını söylemek lazım. Bundan kastım şu, öteki fiyatlarda yapılacak artış oranları iktisadi faaliyetin bu türlü bir döngüsünde taban fiyat artışının muhtemelen gerisinde kalacak.”

Asgari fiyatta yüzde 44 erime

Merkez Bankası’nın son güncellemesibu yıl taban fiyatın yüzde 44 erimesinin beklendiği manasına geliyor. Bu varsayımın tutup tutmayacağı ise yıl sonunda muhakkak olacak.

DW Türkçe’ye konuşan Kadir Has Üniversitesi’nden Prof. Dr. Erinç Yeldan, Merkez Bankası’nın 2023 için yıl sonu enflasyon varsayımının yüzde 22,3 olduğunu, bu varsayımı Temmuz ayında yüzde 58’e çektiklerini, yıl sonunda ise enflasyonun yüzde 63,47’ye ulaştığını hatırlatıyor.

Kadir Has Üniversitesi’nden Prof. Dr. Erinç YeldanFotoğraf: DW/Aslı Isık

Şimdi de enflasyon varsayımının yıl sonuna iki ay kala 2024 için 6 puan, 2025 için 7 puan yükseltildiğine işaret eden Yeldan, “Enflasyonu yeterli iddia etmeyen ve uyguladığı siyasetlerle bu varsayımı tutturamayacağını anladığı vakit yapılan yanlışları ya da yetersiz müdahaleleri üzerine almayan bir Merkez Bankası var” eleştirisini yöneltiyor.

Bankanın iddia güncellemesini dışsal etkenlere bağladığını vurgulayan Yeldan, “Beklentiler, hizmet fiyatlarında öngörülemeyen artışlar, global konjonktür, bunları öne sürerek çok rahat bir halde yıl sonu enflasyon maksadını yükseltebiliyor” diye ekliyor.

“Siyasi müdahaleler artabilir”

Yeldan, 2025 için belirlenen yüzde 25 enflasyon kestiriminin gelecek yıl tekrar gerek görüldüğü noktada revize edilebileceğine dikkat çekiyor.

Türkiye’nin erken seçim baskısının arttığı ve bankaya siyasi müdahalelerin hızlandığı bir periyoda girebileceğini öngören Yeldan, Cevdet Akçay’ın uygun bir konjonktür nitelemesinin tam bilakis 2025’te siyasetin hareketli geçeceğine işaret ediyor.

Yeldan, “O vakit da Merkez Bankası’na siyasi telkinler olacak. Merkez Bankası’nın uygulamaları yetersiz olacak. Mali disiplin tekrar denetimden çıkacak. Şu an enflasyon baz tesiriyle yüzde 45’e gerçek gerileyebilir yahut bir şokla tekrardan canlanabilir. Bilemiyoruz” diye uyarıyor.

Türkiye’de iç ve dış konjonktürlerin enflasyon dinamiklerini tekrar harekete geçirebileceğine ait bozulmuş bir enflasyon beklentisi olduğunu söyleyen Yeldan, bunun da Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin getirdiği “liyakatten uzak modelle” bağlantılı olduğu görüşünde:

“Sadece Merkez Bankası idaresine geçmiş müdahaleler değil, tıpkı vakitte bakanlıkların ve bunlara bağlı kurumların siyasi telkinlerle hareket etmesi. Krizden kimler evvel çıkartılacak, hangi şirketlerin batmasına müsaade verilecek istikametli bir rant sistemine Türkiye’nin kapılıp kalması. Şu an bu mevcut siyasi yönetim biçiminin direkt yansıması enflasyon.”

“Kamudaki israf beklentilerin bozulmasında etkili”

Merkez Bankası idaresi, enflasyon varsayımlarının revize edilmesini hizmet enflasyonundaki katılık, kira enflasyonu, sarsıntı harcamaları ve besin fiyatlarındaki oynaklıklara bağladı.

Ayrıca dalların ve hanehalkının enflasyon beklentilerindeki bozulmanın öngörülerinden yavaş uygunlaşması de kestirimlerin güncellenmesinde tesirli oldu.

Yeldan’a nazaran beklentilerdeki katılığın ana nedenlerinden biri kamuda devam eden “yanlış” harcamalar siyaseti:

“Yurtdışı seyahatler, yap işlet devret modelinden kaynaklanan, buna dayalı, ucu açık israf, denetim edilemeyen maliyetler. Bunlar daima olarak beklentilerin yapışkan haline gelmesinin ana nedenleri olarak gözüküyor.”

“Mehmet Şimşek ve etrafının baskısı 2025 için minimum fiyatın beklenen enflasyona dayandırılması üzerine. Artık Merkez Bankası yüzde 21 ile bir sinyalizasyon tesiri yaratmış oldu” diyen Yeldan’a nazaran minimum fiyat artışında 2024’teki kayıpları telafi edilmesi ve onun üzerine de bir refah hissesinin eklenmesi temel alınmalı.

En fakir kesim için besin enflasyonunun yüzde 78’e ulaştığına dikkat çeken Yeldan, ortalama yüzde 44 alındığında bile bir adaletsizlik oluştuğuna dikkat çekerek “Hele hele taban fiyatın yüzde 21’e endekslenmesi, rant iktisadının yarattığı bütün bu tahribatın bedelinin düşük fiyatlı ve fakir kısma, işçilere ödettirilmesi demek olur” diye ekliyor.

“2025 iddiasına inanmamız için bir yer yok”

DW Türkçe’ye konuşan ekonomist Güldem Atabay’a nazaran de bugün yüzde 21 olarak açıklanan 2025 enflasyon kestiriminin gelecek yıl güncelleneceğini şimdiden öngörmek mümkün.

Ekonomist Güldem AtabayFotoğraf: Privat

“2025 gayelerine inanmamız için hiçbir yer yok. Enflasyonda faiz artırıldığı için elbette bir düşüş var fakat bu halde optimist bir tona geçmek için çok erken” diyen Atabay, 2025 sonunda enflasyonun yüzde 21 değil yüzde 33-35 ortasında gerçekleşeceğini varsayım ediyor.

Güldem Atabay, “Dolayısıyla minimum fiyata yüzde 25 artış, insanları 2025 boyunca ve 2024’ün de nisan ayından beri eklerseniz, 18-19 aylık süreçte açlık sonunun altına mahkum etmek demek. Bu olacak iş değil. Bu siyaseten de ekonomik olarak da olacak iş değil” diye konuşuyor.

“Merkez Bankası olarak 2024 performansınızda hiçbir güncelleme yapmadan sene sonuna gelseniz taban fiyat artışını geçmişe değil, gelecek enflasyona endeksleme talebi anlaşılabilir” diyen Atabay, enflasyonun bu kadar yüksek, bu kadar oynak, gayenin bu kadar itimat vermediği, beklentilerin bu kadar bozuk olduğu bir periyotta bu talebin “abestle iştigal” olduğu görüşünde.

“Merkez Bankası fazla iyimser”

Atabay’a nazaran yüzde 45 civarı enflasyona gerçek büyüme de eklendiğinde minimum fiyat artışının yüzde 45-50 ortasında olması gerekiyor.

Kamu harcamaları enflasyonu artıran istikamette geliştikçe beklentilerin de bozulduğunu ve yüksek kaldığını vurgulayan Atabay, Merkez Bankası’nın tonunda “fazla iyimserlik” olduğunu düşünüyor.

Başkan Karahan’ın para siyasetiyle maliye siyaseti ortasında üst seviyede eş güdüm olduğu açıklamasının da gerçeği yansıtmadığının bütçe sayılarından görüldüğünün altını çizen Atabay, ekliyor:

“Merkez Bankası diyor ki evet ben üst istikametli revizyon yaptım. Zira besin fiyatları enflasyonu beklediğimin üzerinde. Meğer tarım bölümündeki gelişmeleri biraz takip etmiş rastgele bir entelektüel insan, besin fiyatlarının yaz tesirinden sonra yükseleceğini esasen söylerdi. Ona şaşırmalarına ben şaşırdım. Kira fiyatları artışı da yüzde 25 hududunun kalkmasıyla gerçekleşen ve geçmişten gelen enflasyon. O da net.”

Erdoğan ‘travma’yı hatırlattı

Öte yandan piyasalar Merkez Bankası’nın bugünkü enflasyon raporu toplantısında vereceği faiz iletilerine odaklanırken Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’dan faiz açıklaması geldi.

Erdoğan, Kırgızistan ve Macaristan ziyaretleri sonrasında yaptığı açıklamada, “İnşallah faizle birlikte enflasyon da düşecek. Bundan hiç telaşınız olmasın” ifadelerini kullandı. Erdoğan’ın sözleri, ‘Faiz sebep, enflasyon sonuç’ anlayışına geri dönüleceğinin sinyali olarak yorumlandı.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ErdoğanFotoğraf: AP

Güldem Atabay, enflasyon beklentilerinin güzelleşmediği bu periyotta Erdoğan’ın kelamlarının “tuz biber” tesiri yarattığını söylüyor.

Merkez Bankası Lider Yardımcısı Cevdet Akçay’ın beklentilerdeki katılıkta geçmiş devirdeki travmaların tesirli olduğu kelamlarını hatırlatan Atabay, “Erdoğan bu travmayı tekrar hatırlattı. Nas siyasetiyle faizi çok indireceğim, enflasyon inecek demese de Merkez Bankası muhtemelen faiz indireceğim iletisini Erdoğan’a yansıttığı için ‘Bakın faiz indirmeye başlayınca enflasyon düşecek’ diyor. Lakin enflasyon nasıl düştü? Faizi çok artırdık, iç talebi yavaşlattık, minimum ücretliyi 8-9 aydır açlık sonu altına mahkum ettik üzere faktörlerle enflasyon düştü değil mi” tabirlerini kullanıyor.

Faiz indirimleri başlayabilir

Karahan’ın sıkı siyaset bildirisi verirken “faiz indirimi yapmayacağım” demediğini hatırlatan Atabay’a nazaran Aralık ya da en geç Ocak ayında bir faiz indirimi gelebilir.

Faizin mevcut enflasyon düzeyine nazaran olumlu gerçek faiz tutarak indirilebileceğini, bunun da yüzde 50’nin altına çekilmesi manasına geldiğini söyleyen Atabay, “Karahan tam da bunu söyledi. Ben faiz indireceğim aslında ama bu faiz indirimini bir çok nakdî gevşeme olarak algılamayın, tam zıddı enflasyon düşerken buna ahenk sağlayacağım, para siyasetini da sıkı tutacağım yani enflasyonun üzerinde tutacağım iletisini verdi” diyor.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?