İsrail-İran gerilimi Türkiye ekonomisini nasıl etkiler?

İsrail’in İran’a yönelik saldırılarıve İran’ın misillemeleri sonrasında bölgede yükselen tansiyon, Türkiye açısından sadece dış siyaset değil, iktisat ve güç güvenliği açısından da önemli riskler barındırıyor. DW Türkçe’ye konuşan güç uzmanı Necdet Pamir ve sektörel datalar, Türkiye’nin bu krizden çok istikametli etkilenebileceğini ortaya koyuyor.

Türkiye’nin güç faturası kabarır

Brent petrol fiyatı, İsrail atakları sonrası 69 dolardan 74 doların üzerine çıktı. Necdet Pamir’e nazaran, kısa vadede fiyatların yükselmesi doğal bir beklenti.

Petrolde yüzde 92 dışa bağımlı olan Türkiye, fiyatlardaki her artıştan direkt etkileniyor. 2022 yılında Brent petrol fiyatı ortalama 101 dolardı ve Türkiye’nin güç ithalat faturası 96,6 milyar dolara çıkmıştı. 2023’te fiyat 82 dolara gerileyince fatura da 69,1 milyar dolara düştü.

“Aradaki fark ciddi” diyen Pamir, Türkiye’nin güç ithalatı kalemlerinin sırf petrol olmadığını; doğal gaz, kömür ve elektrik ithalatının da bu fatura içinde yer aldığını hatırlatıyor. Lakin petrol fiyatlarındaki artışın bu kalemlerin tamamına tesiri olduğunu vurguluyor.

İsrail’in 15 Haziran’daki saldırısı sonrasında Tahran yakınlarındaki Şahran petrol deposunda yangın çıktı. Fotoğraf: Stringer/Getty Images

Öte yandan güç ithalatı büyük oranda dolar üzerinden yapıldığı için, fiyat artışı TL’deki bedel kaybıyla birleştiğinde çarpan tesiri yaratıyor.

Hürmüz Boğazı’nın kapatılma riski

Günde 21 milyon varil petrol ve 306 milyon metreküp LNG’nin geçtiği Hürmüz Boğazı, dünya güç arzının can damarı. İran’ın mümkün bir direkt atak hâlinde bu boğazı kapatma tehdidi bulunuyor.

Pamir’e nazaran İsrail’in İran’daki amaçlarına yönelik atakları rejimi varoluşsal bir tehdit algısına sürükleyebilir. ABD ve İngiltere’nin de sürece direkt dahil olması durumunda İran’ın Hürmüz Boğazı’nı kapatabileceğini belirten Pamir, bu senaryonun teknik olarak mümkün olduğunu söylüyor:

“Kapatamazlar diyenlere katılmıyorum. Adamların elinde denizaltılar var, mayınlar var. Yıllardır bunun tatbikatını yapıyorlar. İş noktaya gelirse kapatabilirler. Kapatılıp kapatılmayacağı farklı problem lakin kapatamazlar demek yanlışsız değil.”

Pamir, Hürmüz Boğazı’nın kapanmasının dünya piyasalarından günlük 21 milyon varil petrolün eksilmesi manasına geldiğine işaret ederek şöyle devam ediyor: “Bu durumda fiyatlar 100 dolarda da kalmaz. Zira burada İran’ın 1,8 milyon varillik ihracatından değil, 21 milyon varilden bahsediyoruz. Bu türlü bir durumda fiyatın nerede duracağı öngörülemez.”

Fiyatlar üzerinden tesiri var

ABD’nin İran’a yönelik yaptırımları nedeniyle Türkiye, İran’dan petrol ithalatını sıfırladı. Bir periyot muhtaçlığının yüzde 45’ini bu ülkeden uygun fiyatla karşılayan Türkiye, artık petrolünün yaklaşık yüzde 70’ini Rusya’dan, yüzde 25’ini Irak’tan, kalanı da Kazakistan’dan alıyor. Tansiyonun petrol tedariki istikametinden tesiri görünmüyor.

Ancak Pamir, bu rahatlığın aldatıcı olduğunu söylüyor: “Enerjide ve bilhassa petrol ile doğal gazda çok oranlarda dışa bağımlılık, ekonomimizin ve güvenliğimizin üzerinde Demokles’in kılıcı üzere sallanıyor.”

Türkiye’nin birtakım doğal gaz alım mutabakatlarında fiyatların petrole endeksli olduğunu hatırlatan Pamir, bu nedenle petrol fiyatlarında yaşanacak artışların, gecikmeli biçimde doğal gaz faturalarına da yansıdığını vurguluyor. Pamir, bunun tıpkı vakitte ruhsal bir tesiri olduğunu da tabir ediyor. “Rusya-Ukrayna savaşı periyodunda gördük. Doğal gaz fiyatları ruhsal tesirlerle de süratle yükseliyor” diyor.

Güney Pars’taki gelişmeler en çok Türkiye’yi etkiler

Türkiye, yıllık yaklaşık 55 milyar metreküp doğal gaz tüketiyor ve bunun yüzde 99’unu ithal ediyor.

Pamir, İran’ın doğal gaz tesislerinin amaç alınmasının Türkiye açısından özel bir risk taşıdığını belirtiyor. İran medyasına nazaran, İsrail Cumartesi günü ülkenin güneyindeki Buşehr eyaletinde Güney Pars doğal gaz alanını gaye alan bir hücum gerçekleştirdi. Dünyanın en büyük doğal gaz alanı olan Güney Pars’ta akın sonrasında üretim kısmen askıya alındı.

Necdet PamirFotoğraf: privat

Türkiye’nin İran’dan yılda yaklaşık 10 milyar metreküp doğal gaz aldığına dikkat çeken Pamir, şunları söylüyor:

“Güney Pars vurulursa direkt etkilenecek tek ülke biz oluruz. İran’ın önemli doğal gaz ihracatı yaptığı tek ülke Türkiye. Biraz Nahçıvan’a, biraz Irak’a veriyor fakat ana alıcı biziz. Şayet bu hatta bir kesinti yaşanırsa Türkiye endüstrisi felç olur.”

Pamir, İran’ın bu gazı Türkmen gazıyla kendi iç gereksinimini karşılayarak dolaylı formda Türkiye’ye gönderdiğini belirtiyor. Bu zincirin kırılması hâlinde, bilhassa kış aylarında arzda büyük sorun yaşanabileceği ihtarında bulunuyor.

Dış ticaret hacmi 6 milyar dolar yakın

Türkiye İstatistik Kurumu’na nazaran Türkiye, 2024 yılında İran’a yaklaşık 3,2 milyar dolarlık ihracat, 2,5 milyar dolarlık ithalat yaptı. Böylelikle iki ülke ortasındaki toplam ticaret hacmi 5,7 milyar dolar düzeyine ulaştı.

Ticaret Bakanlığı’nın 2023 raporuna nazaran ise Türkiye’nin İran’a en çok sattığı eserler makine ekipmanları (yüzde 28), plastik-kimya eserleri (yüzde 24) ile tarım ve besin eserleri (yüzde 11) diye sıralanıyor. İran’dan ithalatın büyük kısmını doğal gaz ve petrokimya eserleri (yüzde 60) oluşturuyor. Bunu metal eserleri (yüzde 29) ve tarım (yüzde 4) izliyor.

İkili ticarete ek olarak, İran’ın Mahşehr bölgesinde yer alan ve Tarım Kredi Kooperatifleri iştiraki Gübretaş’a ilişkin olan Razi Petrokimya Kompleksi de dikkat çekiyor. CHP Tarım ve Orman Siyasetlerinden Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Erhan Adem İran’daki savaş ortamında bu stratejik tesisin güvenliği ve üretim durumuna ait kamuoyunun bilgilendirilmemesini eleştirdi. “Türkiye’nin ziraî üretiminde maliyetleri düşürmek için yapılan bu yatırım, şu an önemli risk altındadır ve sessizlik içinde yok sayılamaz” dedi.

Turizm ve bölgesel güvenlik

İran-İsrail tansiyonu bölgedeki genel güvenlik algısını da sarsıyor. Bilhassa Ortadoğu pazarından Türkiye’ye yönelik turizm akışının, tansiyonun büyümesi hâlinde etkilenebileceği belirtiliyor. 2023 yılında Gazze çatışmaları sırasında bölgeden gelen rezervasyonlarda düşüş yaşandığına dikkat çeken Türkiye Otelciler Birliği, jeopolitik gelişmelerin dala “hızlı refleksle” yansıdığını vurgulamıştı.

Aynı vakitte Kızıldeniz ve Süveyş çizgisi üzerinden yapılan ticari nakliyecilikte yaşanacak güvenlik sıkıntıları, Türk ihracatçılar açısından navlun müddetleri ve maliyetlerde artış manasına gelebilir. 2024 başında Yemen kaynaklı akınlar nedeniyle bu güzergahta navlun mühletleri uzamış, konteyner nakliyeciliğinde maliyetler yüzde 300’e varan artışlar göstermişti.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl erişebilirim?