Piyasaların gözü İran-İsrail gerilimi ve CHP davasında

Yüksek enflasyon ve faiz sorunu ile sakinliğe sürüklenen Türkiye iktisadı, İsrail-İran savaşı ile yeni bir sisli periyoda girdi. İş dünyasının hükümete ve Merkez Bankası’na yönelik yükselen “faiz indirin” talepleri de, İsrail-İran savaşının yarattığı belirsizlik nedeniyle karşılığını bulmadı. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), 19 Haziran’da gerçekleştirdiği Para Politikası Kurulu (PPK) toplantısında, siyaset faizinin yüzde 46’da sabit bırakılmasına karar verdi.

DW Türkçe’ye konuşan uzmanlara nazaran, önümüzdeki haftalarda hem İsrail-İran tansiyonuna ait gelişmeler hem de 30 Haziran’da görülecek CHP kurultayı davasından çıkacak sonuç, piyasaların istikameti açısından belirleyici olacak. Bu iki olayın sonucu, Türkiye’de yıl sonu enflasyonundan cari açığa kadar pek çok ekonomik parametreyi etkileyecek.

13 Haziran’dan bu yana piyasalar

İsrail’in İran’a birinci saldırıyı düzenlediği 13 Haziran’dan bu yana Türkiye’de dolar kuru yüzde 1’e yakın bedel kazanırken, Euro kuru ve Borsa İstanbul ise yatay seyretti. Gram altın ise son bir haftada 4 bin 340 TL’den 4 bin 270 TL civarına geriledi. Bir diğer deyişle, Türkiye’de piyasalar İsrail-İran tansiyonuna kayda kıymet bir reaksiyon vermedi. Öte yandan Türkiye’nin kredi risk primi (CDS) 13 Haziran’dan bu yana 287’den 309’a yükseldi.

İsrail ve İran ortasındaki karşılıklı akınların başlaması ile birlikte petrol fiyatları yükselişe geçti ve 64 dolardan 78 dolara kadar yükseldi. Akabinde ufak bir geri çekilme yaşansa da, Brent petrol 75 doların üstünde seyretmeye devam ediyor.

Merkez Bankası, siyaset faizinin yüzde 46’da sabit bırakılmasına karar verdiFotoğraf: Adem Altan/AFP/Getty Images

TCMB hesaplamalarına nazaran, petrol fiyatlarındaki her yüzde 10’luk artış, Türkiye’deki enflasyonu yüzde 1 üst çekiyor. Bu da demek oluyor ki, bundan sonra petrol fiyatları savaşın şiddetlenmesi, Hürmüz Boğazı’nın kapatılması ya da muhtemel bir nükleer akın ile daha da yükselmeyip bu düzeylerde kalsa bile, Türkiye’de yıl sonu enflasyonu beklentilerin en az yüzde 1-2 puan üzerinde gelecek.

Faiz indirimi gecikecek mi?

Enflasyon mayısta yüzde 1,53 ile beklentilerin altında kalmış ve yıllık enflasyon yüzde 35,41’e gerilemişti. Böylece erken bir faiz indirimi mümkünlüğü konuşulmaya başlanmıştı. Lakin İsrail-İran tansiyonu, Haziran ayından itibaren faiz indirimi sürecine girmesi beklenen TCMB’nin planlarını da sekteye uğratmış durumda.

19 Haziran’daki PPK toplantısından siyaset faizinin yüzde 46’da sabit bırakılması kararı çıktı. TCMB ayrıyeten gecelik vadede borç verme faiz oranını yüzde 49, gecelik vadede borçlanma faiz oranını da yüzde 44,5 olarak sabit bırakarak faiz koridorunda da rastgele bir değişikliğe gitmedi.

Kamil Yılmaz: Merkez’in bir gözü de CHP davasında

DW Türkçe’ye konuşan Koç Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kamil Yılmaz’a nazaran, İsrail ile İran ortasındaki çatışmanın birkaç hafta içinde sonuçlanması halinde iktisatta yaşanacaklarla, tansiyonun uzaması halinde yaşanacak gelişmeler birbirinden farklı olacak. Yılmaz, “Savaş ne kadar uzarsa, Türkiye iktisadı hem petrol fiyatları hem dış ticaret hem de turizm üzerinden daha fazla ziyan görecek” diyor.

Bu noktada Türkiye’de hem gerçek iktisadın görünümünü hem de piyasaları en fazla etkileyecek bir başka gelişmenin 30 Haziran’da görülecek CHP Kurultayı davası olduğuna işaret eden Yılmaz, şu görüşleri lisana getiriyor:

“Gerek Merkez Bankası gerekse piyasa oyuncularının gözünü diktiği en kıymetli bahis İsrail-İran savaşı ise başkası de 30 Haziran’da görülecek CHP kurultayı davasından çıkacak sonuç olacak diye düşünüyorum. Elbette Merkez Bankası bunu açık bir halde söz edemez. Ancak Temmuz ayında bir faiz kararı vermeden evvel, CHP davasında yaşanacak gelişmelerin siyaseti nasıl etkilediğini görmek isteyecektir.”

Cari açık 26 ayın zirvesinde

İsrail-İran tansiyonu ile tırmanışa geçen global güç fiyatlarındaki artış, Türkiye’nin cari istikrarındaki bozulmayı da hızlandıracak. Cari açıktaki bozulmanın ne seviyede olacağını kestirebilmek şimdi mümkün değil; fakat cari istikrarda Nisan ayında oluşan görünüm, savaş şartları da göz önüne alınınca, önümüzdeki aylar için parlak bir tablo çizmiyor.

Merkez Bankası’nın açıkladığı aktüel datalara nazaran, cari süreçler hesabı Nisan ayında 7,86 milyar dolar açık verdi. Böylece cari açık, Şubat 2023’ten bu yana en yüksek seviyeyi görmüş oldu. Nisan’da cari açıkta yaşanan bu sert hareket, yeni gümrük tarifeleri öncesinde dış ticarette yaşanan hareketlilikten kaynaklandı.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ile Ticaret Bakanlığı iş birliğiyle genel ticaret sistemi kapsamında üretilen süreksiz dış ticaret bilgilerine nazaran; dış ticaret açığı Nisan ayında, bir evvelki yılın tıpkı ayına nazaran yüzde 22,3 artarak 12,09 milyar dolara yükseldi. Böylece dış ticaret açığı da 2023 Temmuz ayından bu yana en yüksek seviyeyi görmüş oldu.

“17-18 milyar dolarlık ek açık olabilir”

Petrol fiyatlarındaki 10 dolarlık artışın Türkiye’nin cari açığını 4-5 milyar dolar civarında artırdığına işaret eden Prof. Yılmaz, “Dolayısıyla Brent petrol fiyatının savaş öncesi 65 dolarlardan 100 dolara çıkması halinde, Türkiye’nin cari açığında 17-18 milyar dolarlık bir artış olacak” diye konuşuyor.

Koç Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kamil YılmazFotoğraf: Uzay Kisi

Bu periyotta kur üzerindeki baskıların artmasıyla TL’de yaşanacak bedel kaybının enflasyonla uğraşa ziyan vereceğini kaydeden Kamil Yılmaz, “Petrol fiyatlarında 40 dolar civarındaki bir artış, Türkiye’deki enflasyonu da yıl sonuna kadar 3-4 puan artırabilir. Yani hükümet yüzde 24-29 ortası bir yıl sonu beklentisi içindeyken, yılı yüzde 35 civarı bir enflasyonla kapatabiliriz” değerlendirmesinde bulunuyor.

Bir sonraki faiz kararı 24 Temmuz’da

Nisan ayında gerçekleştirilen PPK toplantısında, sürpriz bir kararla siyaset faizi 350 baz puan artırılarak yüzde 42,50’den yüzde 46’ya yükseltilmişti. Heyet ayrıyeten, gecelik borç verme faiz oranını yüzde 46’dan yüzde 49’a, gecelik borçlanma faiz oranını ise yüzde 41’den yüzde 44,5’e yükseltmişti. TCMB’nin bir sonraki toplantısı 24 Temmuz tarihinde gerçekleştirilecek.

İş dünyasından son periyotta faiz indirimine yönelik talepler giderek artmış olsa da, bilhassa İsrail-İran tansiyonunun başlaması sonrasında, artan petrol fiyatları ve bilinmeyen global konjonktür içerisinde Merkez Bankası “bekle-gör” siyaseti uyguluyor. DW Türkçe’ye konuşan ekonomist Güldem Atabay’a nazaran, TCMB’nin bu ay faizi sabit bırakması ile gösterdiği temkinli duruş, hakikat bir atak oldu.

Güldem Atabay: Temmuz’da faiz indirimi gündeme gelebilir

İsrail-İran tansiyonunun tırmanması ve Hürmüz Boğazı’nın kapatılması ile birlikte petrol fiyatlarının fırlaması halinde ne iktisat idaresinin ne de Merkez Bankası’nın yapacak çok bir şeyi kalmayacağına işaret eden Atabay, şu değerlendirmeyi yapıyor:

“Bu durumda Türkiye cari açık ve enflasyondaki yükselişe karşı savunmasız kalacak. Böylesi berbat bir senaryo, büyümeden işsizliğe kadar tüm parametreleri etkileyecek. Tahminen Temmuz ayında bir faiz indirimi gündeme gelebilir lakin bu da Nas devrindeki üzere sert ve daima bir indirim süreci olmayacaktır Daha çok iş dünyasının ve siyasetin yansılarını biraz olsun yumuşatmak için atılacak bir adım olur.”

Ekonomist Güldem AtabayFotoğraf: Privat

“19 Mart’ta rezervler yakılmasaydı…”

Güldem Atabay da Prof. Kamil Yılmaz gibi, Türkiye’de iktisadın iç dinamikleri ve piyasalar açısından 30 Haziran tarihine işaret ediyor.

“19 Mart operasyonları sürecinde doları dizginlemek için TCMB rezervlerinden on milyarlarca dolar yakılmasaydı, bugün bu savaş şartlarına Türkiye daha sağlam bir iktisat ile girebilirdi” değerlendirmesinde bulunan Atabay, artık ise Türkiye’nin petrol fiyatlarında ve döviz kurlarındaki ataklara karşı çok daha hassas bir noktada olduğunu kaydediyor.

Savaş süreci ile birlikte 30 Haziran’da görülecek CHP davasının da piyasalar açısından çok dikkatle takip edilen bir başlık olduğunu vurgulayan Atabay, “Buradan çıkacak sonucun da piyasalarda bir karşılığı olacaktır. Hasebiyle Merkez Bankası, bu ay faize dokunmayarak, bu iki gelişmenin nasıl sonuçlanacağını da görmek istedi” diyor.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl erişebilirim?