Almanya Hanau’daki ırkçı saldırının kurbanlarını anıyor

Kaloyan Velkov, Sedat Gürbüz, Fatih Saraçoğlu, Vili Viorel Paun, Mercedes Kierpacz, Ferhat Unvar, Gökhan Gültekin, Said Nesar Haşemi ve Hamza Kurtovic.

Almanya’nın Hessen eyaletine bağlı Hanau kentinde dördü Türkiye kökenli bu dokuz göçmen genç tam beş yıl evvel, 19 Şubat 2020’de, 43 yaşındaki Tobias R. isimli bir saldırgan tarafından katledildi. Sebep, Alman olmamalarıydı.

Irkçı saiklerle işlenen bu cinayetlerin tesiri kentte hâlâ hissediliyor. Kentin farklı noktalarında kurbanların isimlerine, fotoğraflarına rastlanıyor.

“Hanau’da yüz yıllardır farklı kültürlerin bir ortada yaşadığı bir ortam vardı. Bu olay, kentimizin algısını temelden sarstı” diyen Belediye Başkanı Claus Kaminsky, saldırının kentin huzuruna derin bir darbe vurduğunu söylüyor.

Dünyaca ünlü masal müellifleri Grimm Kardeşler’in doğduğu kent olan Hanau’nun büyüleyici hoşluğu bu hücumun gölgesinde kalsa da acılarını umuda dönüştürmeye çalışan kurban yakınları “Biz hâlâ ayaktayız” diyor.

Saldırıda kaybettiği oğlu Ferhat’ın ismine Hanau’da bir eğitim derneği kuran Serpil Pak Unvar, Almanya genelinde okullarda düzenlediği etkinliklerle gençleri ırkçılık ve faşizmin tehlikelerine karşı uyarıyor.

Serpil Pak Unvar, oğlunu ve başka kurbanları unutturmamaya kararlı:

“Ben durmaya korkuyorum, zira durursam unutulacaklar. Ne kadar yorgun olursam olayım durmamam gerekiyor. Mecburiyetim var, vazifem var.”

Yılda 90’a yakın aktiflik düzenlediğini söyleyen Pak Uyar, bu etkinliklere binlerce Alman ve göçmen gencin katıldığına dikkat çekiyor:

“Ben gençlere güveniyorum. Sorgulayan, duruş sergileyen ve empati kuran bir gençlik geliyor. Hem göçmen hem de Alman gençleri bana umut veriyor.”

Serpil Pak Unvar, oğlunun ismini verdiği dernek aracılığıyla gençlere yönelik bilgilendirme çalışmaları yapıyor. Fotoğraf: Thomas Lohnes/AFP

Aşırı sağ endişesi

Almanya’da 23 Şubat’ta yapılacak genel seçimlere sayılı günler kala çok sağcı Almanya için Alternatif (AfD) partisinin oy oranını arttırdığı anketlere yansıyor. Serpil Pak Unvar, bu durumun kendisini üzdüğünü lakin Almanya’da demokrasiyi destekleyenlerin sayısının desteklemeyenlerden çok daha yüksek olduğuna inandığını vurguluyor. Pak Unvar’a nazaran sorun, çok sağın yükselmesinden çok demokrat kesitlerin dağınıklığı ve ilgisizliği.

DW Türkçe’ye konuşan Serpil Pak Unvar, “Aslında biz göçmenlerin de bunda hissesi var” diyor:

“Benim oğlum ırkçı bir atakta bir Alman tarafından öldürüldü fakat hiçbir vakit ‘Bütün Almanlar ırkçıdır, katildir’ demedim. Son vakitlerde göçmenlerin işlediği cinayetlerden de tüm göçmenleri sorumlu tutamazsınız. Bu fikre karşı hepimizin birlik olması lazım. Ancak olamıyoruz. Buna karışın sağcılar çok âlâ organize olmuşlar. Gayelerine hakikat yürüyorlar. Bunu biz maalesef yapamıyoruz. Birlik olmak gerekiyor. Zira biz demokratik düşünenler bu ülkede onlardan ne olursa olsun çok daha fazlayız. Lakin bunu göstermemiz lazım.”

Irkçı akında hayatlarını kaybedenler unutulmuyor. Fotoğraf: Hans Brandt/DW

“Almanya’da doğdu, yetişti ve öldürüldü”

Saldırıda düğün hazırlığı yapan Gökhan Gültekin de hayatını kaybetmişti. Gökhan’ın ağabeyi Çetin Gültekin de kardeşinin vefatından sonra “Bir daha emsal cinayetler işlenmesin, kimse milliyeti yahut inancı nedeniyle öldürülmesin” diyerek harekete geçtiğini söylüyor. Gültekin, Almanca kaleme aldığı, “Almanya’da doğdu, yetişti ve öldürüldü” (Geboren, aufgewachsen und ermordet in Deutschland) ismini verdiği bir kitapta kardeşini anlattı.

Irkçı hücum sonrası ailece yaşadıklarına da değindiği kitabını tanıtmak için onlarca okuma aktifliğine katılan Çetin Gültekin, etkinliklere gelenlerin daha çok Alman olduğunu söylüyor:

“Ne yazık ki göçmenler, Türkler, Müslümanlar yok oralarda. Almanlar yükte. Bizimkiler tek tük katılıyor, katılanlar da ne yazık ki öbür dünyalarda. Benim kitap yazarak para kazandığımı, kardeşimin mevti üzerinden avantaj sağladığımı ileri sürenler bile çıktı. Meğer ben kitapta ırkçı cinayetin açtığı yaraları anlatıyorum. Lakin onların kaygısı o değil. Bu beni çok üzüyor ve doğrusu ümidimi de yitirdim.”

DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan Gültekin, Almanya’da çok sağın oylarını artırmasının düzgüne işaret olmadığını kelamlarına ekliyor.

Cinayetin meydana geldiği devirde çok sağın oy oranının o devirdeki istatistiklere nazaran yüzde 5-6 civarında seyrettiğini belirten Gültekin, “Aradan beş yıl geçti, artık oy oranı yüzde 20’nin üzerinde. Canımız yanarken topluma barış bildirileri verdik. Boşuna mıydı? Hiç mi tesirli olmadı onca aktiflik, onca faaliyet Hanau saldırısını anlatan?” diyor.

Kurbanlardan Gökhan Gültekin’in ağabeyi Çetin Gültekin, ırkçı ataktan sonra yaşadıklarını yazdığı kitapta anlattı. Fotoğraf: Tuncay Yildirim/DW

İhmaller, eleştiriler

Tobias R. isimli saldırgan cinayetleri işledikten sonra tıpkı gün ailesiyle birlikte yaşadığı konuta giderek kendisini ve annesini vurmuştu. Ve saldırganın intihar etmesi nedeniyle olayla ilgili bir ceza davası görülmedi. Başsavcılık da saldırganın hatası derin ırkçı hislerle işlediğinin tespit edildiğini açıkladı.

Cinayetlerin işlenmesinde cürüm ortağı olup olmadığı ya da engellenip engellenemeyeceği soruları bugün hâlâ tartışılıyor.

Hessen Eyalet Meclisi’nde ırkçı katliama ait bir soruşturma komitesi kurulmuş, 2023’te açıklanan 600 sayfalık raporda saldırganın kolaylıkla silah ruhsatı alabildiği ve yetkililerin kriz idaresinde yetersiz kaldığı vurgulanmıştı. Bilhassa polis davet merkezinin yetersizliği büyük reaksiyon çekmişti. Ayrıyeten kurbanlardan Vili Viorel Păun’un da tekraren polisi aradığı lakin ulaşamadığı ortaya çıkmıştı.

Dönemin Hessen Eyalet İçişleri Bakanı Peter Beuth’a göre saldırıyı polisin engellemesinin mümkün değildi. Beuth, Hanau Araştırma Kurulu’nda verdiği tabirde “bugün kusur olarak değerlendirilebilecek kimi detaylar olsa da hücum ile ilişkili olarak polisin çalışmalarının âlâ olarak nitelendirileceğini” söyledi. Failin polis kayıtlarında bulunmaması nedeniyle cinayetlerin engellenemediğini tabir eden Beuth, hücum düzenleneceğine ve diğer şahısların atak planlarından haberdar olduğuna dair hiçbir işaretin bulunmadığını söyledi.

Öte yandan Hessen Eyalet idaresi emsal cinayetlerin önüne geçmek için birtakım yeni uygulamalar başlattı.

Silah ruhsatı kontrollerinin sıkılaştırılması, ruhsal sorunu olanların silah edinmesinin önlenmesi ve polis davet merkezlerinde acil durum sistemi kurulması üzere adımlar atıldı.

Ferhat Unvar Eğitim İnisiyatifi isimli derneğin başkanlığını yürüten Serpil Pak Unvar’a nazaran atılan bu adımlar yetkililerin ihmallerini ortaya çıkarmada yetersiz. Pak Unvar, eyalet meclisince hazırlanan rapora da reaksiyon gösteriyor:

“Raporda yapılan yüzeysel yanlışlara yer verildi lakin derinlik yoktu. Birtakım mazeretler bulunmuş. Ben kendi adıma söyleyeyim, bekliyordum. Zira şayet yapılan yanlışlar kabul edilseydi bu büyük değişimi de beraberinde getirirdi. Mesela deniliyor ki silah ruhsatı almak zorlaştırıldı. Lakin baktığınız vakit hâlâ ırkçılarda silahlanma olduğunu görüyoruz. Yani bunun önüne geçilmedi. Geçilmeye de tahminen niyetleri de pek yok. Ufak tefek tedbirler alındı lakin çok yetersiz. Irkçılığı yok edemeyiz lakin ırkçıların elinden silahları almak mümkün.”

Çetin Gültekin de misal görüşte. Gültekin, tek hedeflerinin adaletin yerine gelmesi ve bir daha benzeri olayların yaşanmaması:

“Kardeşim geri gelmeyecek biliyorum. Benim derdim, diğer canlar yitip gitmesin. Bunun için 5 yıldır inanılmaz mücedele veriyoruz. Ancak ne yazık ki ne adalet yerini buldu ne de geleceğe dair kaygılarım ortadan kalktı” diye konuşan Gültekin, “Lütfen hassas olalım, 9 canımızı hiç unutturmayalım” davetinde bulunuyor.

Hanau kurbanlarının anısına kentte bir meydana 19 Şubat 2020 ismi verilecek. Fotoğraf: HR

Saldırıyı anma ve hafıza çalışmaları

Saldırının üzerinden beş yıl geçmesine karşın Hanau’da kurbanların anısı canlı tutuluyor. Kentteki iki hücum noktasında anıtlar bulunuyor, vatandaşlar sık sık çiçek bırakıyor. “19 Şubat İnisiyatifi” tarafından açılan dayanışma merkezi de hala faaliyette.

Bununla birlikte, kentte birtakım kısımlar atağa dair anma etkinliklerinin duygusal yükünü azaltmak istiyor. Bilhassa kentin merkezine büyük bir anıt dikilmesi fikri tartışmalara yol açtı. Belediye, Grimm Kardeşler’in heykelinin de bulunduğu bu alanın isminin 19 Şubat Meydanı olarak değiştirilmesine halkın çoğunluğunun karşı olduğu gerekçesiyle müsaade vermedi. Belediye buna rağmen kentin kıymetli bir noktasını “19 Şubat 2020 Meydanı” olarak isimlendirme kararı aldı ve buraya bir anıt dikilmesine onay verdi. Ayrıyeten burada bir de “Demokrasi Evi” inşa edilecek.

Serpil Pak Unvar’a nazaran inşa edilecek bu bina yalnızca demokrasiye değil, Almanya’daki çok kültürlü yaşama da sağlam bir barınak olacak.