Arap ülkeleri İsrail ile ticarete devam ediyor

Birleşik Arap Emirlikleri (BAE)-İsrail İş Kurulu, Hamas’ın 7 Ekim 2023’te İsrail’i amaç alan terör saldırısı öncesinde neredeyse her gün toplumsal medya paylaşımı yapıyordu.

Merkezi İsrail’in Tel Aviv kentinde bulunan Kurul, İsrail ile BAE alakalarının 2020 yılında imzalanan İbrahim Mutabakatları (Abraham Anlaşmaları) ile olağanlaşması sonrasında ekonomik ilgilerde kaydedilen gelişmeden çok mutluydu. Hatta toplumsal medya aracılığıyla tüm dünyaya büyük bir coşkuyla iki ülke ortasındaki ticari ilgilerin ne kadar yeterli olduğuna dikkat çeken paylaşımlar yapılıyordu.

ABD ve Avrupa Birliği’nin terör örgütü olarak kabul ettiği Hamas’ın hücumuyla birlikte bu paylaşımlar apansız kesildi. Son paylaşım 8 Ekim 2023 tarihinde yapılmış görünüyor. Kurul, DW’nin bu paylaşımlara neden son verildiğine ait sorularını karşılıksız bıraktı. Halbuki ticari bağlar koruma edildi, nispeten de sağlam görünüyor. Tıpkı durum Mısır ve Ürdün’ün İsrail ile ticari münasebetleri için de geçerli.

Arap önderleri tenkidin dozunu giderek arttırıyor

BAE, Ürdün ve Mısır, bir çok bölge ülkesi üzere İsrail’i Gazze ve Lübnan’ı maksat alan askeri operasyonları nedeniyle eleştiriyor.

İsrail’in Hamas’a karşı Gazze’de yürüttüğü operasyonda ortalarında bayan ve çocukların da bulunduğu 42 bin kişi öldü. İsrail’in Hizbullah’a karşı Lübnan’da sürdürdüğü operasyonlarda da en az 1300 kişi hayatını kaybetti.

Arap başkanlarının İsrail’e yönelik tenkitleri ve reaksiyonlarının dozu da gün geçtikçe artıyor.

Geçen hafta ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ile bir ortaya gelerek Gazze’deki gelişmeleri görüşen Ürdün Dışişleri Bakanı Eymen Safadi, “İsrail’in Gazze’de etnik paklık yaptığını görüyoruz ve buna bir son verilmeli” açıklamasını yaptı.

Mısır Dışişleri Bakanı Bedr Abdulati ise Ekim ortasında yapılan Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Kurulu oturumunda “Gazze’deki eşi gibisi görülmemiş insani felaketin sorumlusunun İsrail olduğunu” söyledi.

BAE de misal açıklamalar yapıyor. Açıklamalarda ihtilafı sona erdirmek ve Ortadoğu’da kalıcı barışı tesis etmek için Filistin devletine giden bir yolun gerekli olduğu vurgulanıyor.

Ticari bağlar ise koruma ediliyor

Sert yansılara ve ağır tenkitlere karşın bu ülkelerin İsrail ile ticari bağları neredeyse olduğu üzere devam ediyor.

2022 ticaret bilgilerine nazaran bölge ülkeleri ortasında İsrail ile en çok ticaret yapan ülke BAE. Bu ülkeyi Ürdün, Mısır, Cezayir, Fas ve Bahreyn izliyor.

İsrail Merkezi İstatistik Ofisi tarafından derlenen Ağustos 2024 dış ticaret dataları de kelam konusu ülkelerin İsrail ile ticari bağlantılarında bu yıl bir gerileme olmadığını gözler önüne seriyor.

Örneğin 2023 yılında BAE ile İsrail ortasındaki ticaret hacmi yaklaşık 2 milyar 900 milyon dolar olarak kayıtlara geçmişti. Bu yılın birinci yedi ayında iki ülke ortasında gerçekleşen ticaret hacmi 1 milyar 922 milyon dolara ulaştı. Bu biçimde devam ettiği takdirde iki ülke ortasındaki ticaret hacmi yıl sonuna kadar 3 milyar 300 milyon dolara ulaşabilir. Yani artış kaydedebilir.

İsrail’in Mısır ile ticaret hacmi de Ağustos ayında geçen yıla kıyasla yüzde 30 oranında arttı. Yeniden Fas ve Bahreyn’in de İsrail ile ticari alakaları bu yıl kıymetli oranda artış kaydetmiş görünüyor. Meğer Bahreyn İsrail’i ticari münasebetleri kesmekle tehdit etmişti.

Ürdün’ün ise bu yılın Ağustos ayında İsrail ile ticareti geçen yılla neredeyse birebir oranda gerçekleşti, yalnızca yüzde 1 oranında bir gerileme var.

Ancak uzmanlar, İbrahim Anlaşmaları’yla geçmişte oluşan olumlu havanın, yükselen beklentilerin, son yaşananlarla birlikte gerilediği görüşünde. Çatışmaların turizmi de olumsuz etkilediği, lojistikte kesintiye yol açtığı da belirtiliyor.

İsrailli ve Arap iş insanları, çatışmadan direkt etkilenen dallar dışında, ticari mutabakat yapmaya devam ettikleri bilgisini paylaşıyor. Ancak artık kimse bunları açıkça lisana getirmek istemiyor.

Özel bölüm kaygılı

Düşünce kuruluşu Memleketler arası Kriz Kümesi’nin (ICG) Ortadoğu kıdemli danışmanı Dina Esfandiary, DW’ye yaptığı açıklamada “Bazı alanlarda iş hacmi genişledi bile” dedi.

Ancak Esfandiary, BAE’yi örnek göstererek kamu iktisadi teşebbüsler ile özel şirketler ortasında farklılık bulunduğuna işaret etti.

İsrail ile ticaret yapanların BAE’nin kamu iktisadi teşebbüsleri olduğunu anlatan Esfandiary, “Özel kesim İsrail ile rastgele bir iş mutabakatını sürdürme konusunda çok huzursuz olduğu için bu alanda duraksama oldu” diye konuştu.

Dina Esfandiary, daha evvel İsraillilerle çalışma konusunda çok istekli olan lakin 7 Ekim’den sonra bu fikirden büsbütün vazgeçen özel şirketler bulunduğunu anlatırken “Bu onlar için prestij meselesi… Halbuki devlete ilişkin işletmelerin bu ölçüde bir prestij dertleri yok” dedi.

Washington’daki Arap Körfez Ülkeleri Enstitüsü’nde kıdemli uzman Robert Mogielnicki ise Arap iş insanlarının İsrail ile ticari bağları değerlendirirken diplomatik tansiyonlar ve başka bölgesel krizleri de gözettiklerine işaret etti.

Gerilim daha da tırmanırsa ne olur?

Peki Ortadoğu’da ihtilaflar daha da tırmandığı takdirde Arap ülkeleri İsrail ile ticari bağlarını gözden geçirebilir mi? Ticari bağları, esasen iktisadı zorda olan İsrail hükümetini ateşkese zorlamak için bir baskı aracı olarak kullanabilirler mi?

DW’nin sorularını yanıtlayan ICG danışmanı Esfandiary, İbrahim Anlaşmaları’nı imzalayan tüm ülkelerin planlarını değiştirmesini beklemediklerini söylüyor.

Esfandiary ayrıyeten “Birleşik Arap Emirlikleri yetkilileri sık sık İsrail ile alakaları sayesinde Gazze’ye hiçbir öteki ülkenin gönderemediği kadar çok yardım gönderebildiklerini söylüyorlar… Ayrıyeten bu bağlantıdan yararlı çıktıkları için de münasebette gerileme istemiyorlar” diye konuştu.

Robert Mogielnicki ise “Ekonomik bağlar, İsrail’in karar alma sürecini teşvik etmek için bir kaldıraç misyonu görebilir” değerlendirmesini yapmakla birlikte şu an için Arap hükümetlerinin İsrail ile mevcut tüm ekonomik bağları koparmak tarafında adım atma ihtimalinin zayıf olduğunu kaydetti.

Washington merkezli Ortadoğu Enstitüsü’nün kıdemli uzmanı Khaled Elgindy de Arap ülkelerinin İsrail ile ticari münasebetlere son verme istikametinde adımlar atmasını beklemediğini kaydetti.

İsrail-Hamas savaşının başlamasının üzerinden bir yılı aşkın bir mühlet geçtiğine işaret eden Elgindy, “Söylemler çok daha sertleşti. Lakin ticari bağları koparmak isteselerdi, bunu daha evvel yaparlardı” dedi.

Bununla birlikte Khaled Elgindy, “Geçen yıl yaşanan vahşetin kamuoyunu derinden etkilediğini düşünüyorum. İsrail, Arap dünyasındaki imajına büyük ve onarılamaz bir boyutta ziyan verdi” müşahedesini de kelamlarına ekledi.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl erişebilirim?

Arap ülkeleri İsrail ile ticarete devam ediyor

Bunlarda İlginizi Çekebilir