Geçmişten bugüne Türkiye’de boykot: Hak mı suç mu?

CHP’nin Cumhurbaşkanı adayı ve İstanbul Büyükşehir Belediye (İBB) Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanmasının akabinde Istanbul başta olmak üzere Türkiye genelinde başlayan protestolar bugün tüketim boykotuyla devam ediyor.

İmamoğlu’nun gözaltına alındığı gün Beyazıt’ta polis barikatını aşarak sokak hareketlerinin fitilini ateşleyen üniversite öğrencileri bu sefer yerleşkelerdeki boykotlarını ekonomik boykota taşıma kararı alarak 2 Nisan’da tüm tüketimi durdurma daveti yaptı.

CHP’nin iktidara yakın firmalara ve medya kümelerine yönelik boykot davetlerinin kapsamı üniversite öğrencilerinin bu davetiyle yeni bir boyuta taşındı.

CHP Genel Başkanı Özgür Özel de gençlerin başlattığı tüketim boykotunu desteklediğini belirterek “Herkesi bu boykota katılarak tüketimden gelen güçlerini kullanmaya davet ediyorum. Millet, devletin gerçek sahibidir. Devleti milletin karşısına diken bir avuç cuntacı kaybedecek, millet kazanacak” dedi.

Sosyal medyada süratle yayılan boykot davetlerine birtakım yayınevi, kafe, kitabevi ve restoranlar da “2 Nisan’da kapalıyız” bildirisiyle takviye verirken Kamu İşçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK) da “Boykot’u destekliyor, tüketimden gelen gücümüzü dayanışmaya katıyoruz” açıklamasını yaptı.

Boykot kararına iktidar kanadından ise reaksiyon yağdı. Lakin tüketim boykotu Türkiye için bir birinci değil.

Erdoğan çok sefer boykot daveti yaptı

Türkiye’de geçmişte farklı nedenlerleçeşitli ekonomik boykotlar düzenlendi. Bu boykotlar çoklukla siyasi krizler, memleketler arası tansiyonlar yahut dini hassasiyetler nedeniyle gerçekleşti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da birtakım devirlerde ekonomik boykot davetleri yaparak halkı ve iş dünyasını yabancı markalara karşı reaksiyon göstermeye teşvik etti.

Rahip Andrew Brunson krizi ve ABD yaptırımları nedeniyle 2018’de Erdoğan, ABD’ye karşı ekonomik reaksiyon gösterilmesi gerektiğini belirterek “Onların iPhone’u varsa öbür tarafta Samsung var. Kendi ülkemizde Vestel var” sözlerini kullandı.

Bundan iki yıl sonra 2020’de Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un İslam zıddı açıklamaları sonrası Erdoğan, “Nasıl ki Fransa’da ‘Türk markalarını almayın’ diyorlarsa, ben de buradan milletime sesleniyorum: Sakın Fransız markalarını satın almayın” diyerek Fransız eserlerini boykot davetinde bulundu.

2023 yılı ise iktidarın İsrail mallarına ve ABD dolarına reaksiyon gösterdiği bir yıl oldu.

İsrail’in Gazze’ye yönelik akınları sonrası Erdoğan, İsrail’i ekonomik olarak destekleyen eserlere karşı reaksiyon gösterilmesi gerektiğini vurgulayarak “İsrail’in kanlı akınlarını durdurmak için elimizden gelen her şeyi yapacağız. Tüm vicdan sahibi insanları bu zulme takviye verenleri teşhir etmeye çağırıyorum” dedi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye’de yaşanan yüksek enflasyon periyotlarında zincir marketleri sıkça eleştirdi. Besin fiyatlarındaki artışla birlikte Erdoğan, büyük market zincirlerini fiyatları şuurlu halde yükseltmekle suçladı.

Erdoğan’ın en son 6 Ocak’ta gerçekleştirilen Kabine toplantısının akabinde yaptığı açıklama şöyleydi:

“Pahalı eser satanları dize getirecek tesirli tekniklerden biri boykottur. Fırsatçılık yapanlara karşı en büyük kozumuz, satın almama özgürlüğünü kullanmaktır.”

Diyanet İşleri Başkanı da son dönemde İsrail’i destekleyen firmalara karşı boykot davetleri yapmıştı.

Boykot anayasal hak mı, kabahat mu?

Öte yandan bugün için boykot daveti yapanlara ve bu çağrıyı yayanlara yönelik re’sen soruşturma başlatıldığını duyuran savcılık yazılı bir açıklama yaptı.

İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından yapılan açıklamada “Cumhuriyet Başsavcılığımızca bir müddettir klasik ve toplumsal medya yayın organlarında halkın bir bölümünün ekonomik aktiflikte bulunmasını engellemeye yönelik, kamuoyunda ‘boykot’ davetleri olarak bilinen ayrıştırıcı telaffuzlar ve bu telaffuzları yayan şahıslara yönelik genel olarak nefret ve ayrımcılık (TCK md. 122/1-d) ve halkı kin ve düşmanlığa tahrik (TCK md. 216) cürümlerinden re’sen soruşturma başlatılmıştır” sözüne yer verildi.

Adalet Bakanı Yılmaz Tunç da “Bir işletmenin prestijini zedeleyici, faaliyetini sekteye uğratıcı kasıtlı beyanların, iş ve çalışma hürriyetini tehdit eden her teşebbüsün hukuksal ve cezai sorumluluğu vardır” açıklamasında bulundu.

Ticaret Bakanı Ömer Bolat ise “Boykot daveti yapanlara karşı ticaretinde maddi kaybı olan tazminat davası açabilir” dedi.

Ancak hukukçular boykotun legal olduğunun altını çiziyor. O denli ki bir protesto formu olarak boykot, Anayasa’nın 26. hususu uyarınca söz özgürlüğü ve 34. hususu uyarınca vatandaşlık hakkı olarak tanımlanıyor.

Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) bu mevzudaki bir davada verdiği emsal karar da bulunuyor. Ensar Vakfı’na ait taciz skandalı sonrası hakkında yapılan boykot daveti nedeniyle Turkcell’in tazminat kazandığı ve istinaf tarafından onanarak katılaşan tazminat davası AYM tarafından söz özgürlüğü ihlali sayılmış ve kelam konusu davetin tabir özgürlüğü kapsamında olduğuna karar verilerek Turkcell tazminat ödemeye mahkum edilmişti.

Ekonomik boyutu ne olacak?

Boykotun ekonomik boyutu iştirak oranına nazaran aşikâr olacak.

Buna ait iktisatçılar şimdiye dek iki cins hesaplama yaptı.

İlki Merkez Bankası’nın yayımladığı Banka ve Kredi Kartı Sektörel Harcama İstatistikleri üzerinden yapılan hesaplama. Buna nazaran kredi kartlarıyla son üç ayda sırasıyla günlük ortalama 49,47 milyar TL (şubat), 54,42 milyar TL (ocak) ve 43,82 milyar TL (aralık) harcama yapıldı.

Son 3 ayın günlük ortalama hacmi 49,23 milyar TL olurken bu sayı dolar bazında 1,38 milyar dolara denk geliyor. Bu da toplam harcamanın yaklaşık yüzde 70’ini oluşturuyor. Harcamaların kabaca yüzde 30’u nakit olarak yapılıyor.

İkinci hesaplama ise Bankalar Ortası Kart Merkezi (BKM) datalarının üzerinden oldu. BKM datalarına nazaran de şubat ayında kredi kartı harcamaları 1 trilyon 330 milyon TL olurken günlük ortalama kredi kartı harcaması 47,5 milyar TL.

İktisatçılar her iki bilgiye nazaran de Ferdi Emeklilik Sistemi (BES) üzere zarurî harcamalar da dikkate alındığında boykotun ekonomik hacminin en az 100 milyon dolar olacağı varsayım ediyor.

Türkiye’de resmi datalara nazaran GSYH’nin neredeyse yüzde 60’ı hanehalkı harcamalarından oluşuyor.

Büyümenin itici gücünün tüketim olduğu, üretimden kaynaklanmayan büyümenin sürdürülebilir olmadığı uzun müddettir tartışılıyor. Türkiye İstatistik Kurumu’na nazaran 2024’te büyümeye en yüksek katkıyı 2,4 puanla hanehalkı tüketimi verdi. Bu nedenle ekonomik boykotun tesirinin hükümet kanadında kaygıya yol açtığı yorumları epey fazla.

Bakanlar gece uzunluğu açıklama yaptı

Bu yorumlara neden olan ise elbet dün arkası gerisine gelen açıklamalar oldu. AKP Sözcüsü Ömer Çelik, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, Ticaret Bakanı Ömer Bolat, Adalet Bakanı Yılmaz Tunç, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, Ulaştırma Bakanı Abdulkadir Uraloğlu ve son olarak gece 3.57’de İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya boykot davetlerine karşı açıklama yaptı.

İmamoğlu’nun gözaltına alınmasıyla başlayan protestoları ekrana yansıtan televizyon kanallarına ağır cezalar veren Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun (RTÜK) Başkanı Ebubekir Şahin de “Boykot davetinde bulunan, boykota takviye veren kanallar ve yayınlar izleme kıymetlendirme uzmanlarımızca takip edilmekte olup, gereği yapılacaktır” dedi.

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu (TESK), Anadolu Aslanları İş Adamları Derneği (ASKON), Müstakil Endüstrici ve İşadamları Derneği (MÜSİAD), İstanbul Sanayi Odası (İSO) üzere iş dünyası kuruluşları boykot davetlerine reaksiyon vermekte gecikmezken, Özel’in 24 Mart’ta kimi şirketlere yaptığı boykot davetine 26 Mart’ta “hiçbir şirketimizi bunların insafına terk etmeyeceğiz” kelamlarıyla cevap veren Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan 2 Nisan boykotuna ait bir bildiri şimdi gelmedi.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşılabilir?

Geçmişten bugüne Türkiye’de boykot: Hak mı suç mu?

Benzer İçerikler