Türkiye’de “sahte bal” milyarlık sektör oldu

115 bin tonluk bal üretimi ile Çin’den sonra dünyanın ikinci büyük bal üreticisi pozisyonunda bulunan Türkiye’de, “sahte bal” krizi yaşanıyor. Son aylarda yapılan operasyonlarda binlerce ton uydurma bal ele geçirilirken başşehir Ankara’nın geçersiz bal üretiminde “merkez” pozisyonunda olması dikkat çekiyor. DW Türkçe’ye konuşan bal üreticileri, Türkiye’nin dünya pazarlarındaki imajını zedeleyen düzmece bala karşı, hükümetin kontrollerini sıkılaştırmasını ve caydırıcı cezalar getirmesini talep ediyor.

Türkiye’de 9 milyon civarında kovan var ve yaklaşık 100 bin arıcı aile geçimini bu işten sağlıyor. Bal kesiminin yıllık 10 milyar TL’lik büyüklüğe ulaştığı varsayım ediliyor. Tarım ve Orman Bakanlığına kayıtlı, irili ufaklı 500 civarında şirket kesimde faaliyet gösteriyor.

DW Türkçe’ye konuşan Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği (TAB) Lideri Ziya Şahin’in verdiği bilgilere nazaran, arı görmeden büsbütün yapay formda çeşitli şeker şurupları kullanılarak üretilen bal gibisi eserlere “taklit ürün”; üretim ya da depolama sırasında yaşanan kimi uygunsuzluklar sebebiyle mevzuata uymayan eserlere ise “tağşiş ürün” ismi veriliyor. Bir diğer deyişle, içeriğinde yapay bal aroması, renklendirici, tatlandırıcı, glikoz, mısır şurubu ve yapay petek bulunan bal “sahte bal” olarak nitelendiriliyor.

Bal kesimindeki geçersiz oranının ne kadar olduğunu bilemediklerini tabir eden Şahin, “Bütün dünyada olduğu üzere, düzmece bal Türkiye’de de var. Türkiye’nin geçersiz bal cenneti olarak anılmasını benimsemiyoruz, istemiyoruz. Ancak önemli bir düzmece bal üretimi var, bunu da saklamıyoruz. Bu hususta tüm dünyada olduğu üzere yetki kamuda, yani Tarım ve Orman Bakanlığında” diye konuşuyor.

“Denetim yetkimiz yok”

Sahte bala karşı daha sıkı önlemlerin alınması için Dünya Arıcılar Birliği Federasyonu idaresi ile bir toplantı yaptıklarını kaydeden Şahin, şöyle diyor:

“Sahte bal ile çaba için 2025 yılında Türkiye’de memleketler arası bir toplantı yapmaya karar verdik. Uydurma bal dediğimiz şey, nişasta bazlı şekerden üretilmiş, enzimleri ile oynanmış, kimyasallar katılarak üretilen bir husus. Burada kontrolde bir eksiklik var. Bizim üreticilerimiz bize reaksiyon gösteriyor, ‘Neden bunları önlemiyorsunuz’ diye. Lakin bizim bunu denetleme, etiketlere onay verme, vermeme yetkimiz yok. Yolda satılan bala, ‘Bu geçersiz mi, değil mi?’ diye sorma yetkim bile yok.”

Başkentte dev “sahte bal” operasyonu

Eylül ayı sonunda Ankara Vilayet Jandarma Komutanlığı KOM Şube Müdürlüğü ve İstihbarat Şube Müdürlüğü takımları tarafından Ankara’nın Akyurt ilçesinde yapılan operasyonda, uydurma bal üretiminde kullanılan 8 bin 150 ton glikoz, früktoz ve şeker ile çeşitli markalara ilişkin 100 bin bal etiketi ele geçirildi. Güvenlik güçlerinden yapılan açıklamada, ele geçirilen eserlerin piyasa kıymetinin 960 milyon TL olduğu açıklandı.

Ekim ayı başında ise Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından açıklanan taklit ve tağşiş listesinde 32 farklı bal markasının eserleri yer aldı. Bakanlık datalarına nazaran, düzmece bal üretiminde başşehir Ankara adeta “merkez” hâline gelmiş durumda. 32 farklı düzmece balın 25’inin Ankara’da üretildiği, iki eserin Ordu’da, iki eserin de İstanbul’da üretildiği açıklandı.

12 Kasım’da ise bakanlığın açıkladığı listede tekrar Ankara merkezli iki bal markasının düzmece üretim yaptığı ve bu eserleri zincir marketlerde satışa soktuğu duyuruldu. Son olarak 18 Aralık’ta açıklanan aktüel listede de 11 bal markası daha “taklit” ve “tağşiş” listesine eklendi.

“Beş kat fiyat farkı var”

Yıllık 3 bin tonluk üretimi ve 100’e yakın kalite testi yapabildiği Ar-Ge laboratuvarıyla dünyada birinci 10 şirketten biri pozisyonunda bulunan Anavarza Bal’ın Genel Müdürü Can Sezen, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, “Bu uydurma bal furyası Çin’de de var, Avrupa’da da var. Yalnızca Türkiye’de var demek, haksızlık olur. Lakin diyebiliriz ki, Türkler bu işlerde biraz daha mahir” tabirlerini kullanıyor.

Devletin yaptığı kontrollerin sıklaştığı devirde uydurma bal üreticilerinin piyasadan çekildiğini, kontroller seyrekleştiğinde ise tekrar piyasaya çıktıklarını söz eden Sezen, “Sahte bal ölçüsünün ne büyüklükte olduğunu bilmiyoruz. Lakin önemli manada ülkenin her yerinde, perakende noktalarında bu eserlerin satıldığını görebiliyorsunuz. Ankara’da yapılan baskınların çabucak sonrasında bu taklit-tağşiş yapan firmalar açıklandı. Bu ifşaların kesinlikle devam etmesi lazım. Halkımızın düzmece eserleri, satan markaları görüp öğrenmesi lazım” diye konuşuyor.

Sezen’’in verdiği bilgilere nazaran, ülkedeki ekonomik zahmetler da tüketicileri geçersiz bal tüketmeye itiyor. Uydurma bal ile gerçek bal fiyatı ortasında beş kat fark olduğuna işaret eden Sezen, şunları lisana getiriyor: “Bundan birkaç ay öncesine kadar uydurma bir eserin 850 gramlık kavanozu 60 TL’ye satılırken, biz tıpkı ölçüde gerçek balı yaklaşık 300 TL’ye satıyorduk. Ankara’da basılan firmada yalnızca stok 1 milyar TL kıymetindeydi. Bu dalımız için çok büyük bir para. Ortada çok büyük bir rant var.”

İhracatta da “sahte” tehlikesi var

Yurt içinde önemli bir büyüklüğe ulaşan geçersiz bal eserlerinin Türkiye’den öbür ülkelere ihraç edilip edilmediği de merak konusu. Kesim temsilcilerine nazaran, geçersiz bal ihracatı konusunda şimdi rastgele bir tespit olmasa da mevcut gümrük tahlilleri geçersiz balı tespit etmekte yetersiz kalıyor.

Son olarak Fransa geçen ay, 2024 yılında toplam 13 ton “erektil bal” ele geçirildiğini duyurdu. Fransız gümrük yetkilileri, bal ve cinsel gücü artırıcı ilaçların karışımından oluşan bu çeşit balın Fransa’ya ekseriyetle Türkiye, Tunus yahut Tayland’dan yasa dışı yollarla sokulduğunu belirtiyor.

Türkiye’nin bal ihracatında Almanya 2. sırada

Türkiye 53 ülke ve hür bölgeye bal ihraç ediyor. Doğu Karadeniz İhracatçılar Birliği (DKİB) bilgilerine nazaran, 2023’te 31 milyon 868 bin 8 dolar olarak gerçekleşen bal ihracatı 2024’te yüzde 1,4 artarak 32 milyon 318 bin 214 dolara yükseldi. Türkiye’nin en fazla bal ihraç ettiği birinci üç ülke ise sırasıyla ABD, Almanya ve Kanada oldu. Türkiye’den geçen yıl ABD’ye 12 milyon 49 bin 89, Almanya’ya 7 milyon 82 bin 622, Kanada’ya da 1 milyon 850 bin 112 dolarlık bal satıldı. 2024’te birinci kere Macaristan, Bangladeş, Irak, Çekya, Fas, Nepal ve Ekvator Ginesi’ne de Türkiye’den bal ihracatı yapıldı.

DKİB Yönetim Kurulu Lideri Saffet Kalyoncu geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada Türkiye’nin bal ihracatındaki imaj problemine dikkat çekti. Kalyoncu, “2025 yılında ülkemizin bal ihracatındaki imajının düzeltilmesi için taklit ve tağşişin önlenmesi, kontrollerin sıklaştırılması ve milletlerarası standartlarda üretim yapılması büyük kıymet taşıyor” dedi.

“Gümrük kontrolleri yetersiz olabilir”

Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği (TAB) Lideri Ziya Şahin, Türkiye’de üretilen düzmece balın büyük ihtimalle yurt dışına da satıldığını söylüyor. Şahin, “Sahte bal kaçak yollarla Arap ülkelerine gidip, oradan dünyanın öteki ülkelerine dağılıyor olabilir. Halbuki, bütün ülkeler ihracat yaparken son teknoloji ile analizlenmiş ballar alıyorlar. Buna karşın nasıl düzmece ballar ülkelere girip çıkıyor, anlamak mümkün değil” değerlendirmesinde bulunuyor.

Eğer düzmece bal ihracatı yapılıyorsa, bunun toplam bal ihracatının ne kadarına karşılık geldiğini belirlemenin mümkün olmadığını kaydeden Anavarza Bal Genel Müdürü Can Sezen ise mevcut gümrük kontrollerinin uydurma balları tespit etmekte yetersiz olabileceğini kaydediyor. Sezen, “Şu an ihracatta uydurma balı çabucak tespit eden ‘NMR cihazı’ üzere yeni teknolojiler şimdi uygulanmıyor. Bu nedenle uydurma bal ihracatı da ister istemez gümrükten geçiyordur” diyor.

Türkiye’de “sahte bal” milyarlık sektör oldu

Bunlarda İlginizi Çekebilir